Od momentu pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 roku, wiele zachodnich korporacji podjęło decyzję o wycofaniu się z rosyjskiego rynku. Decyzje te były podyktowane nie tylko presją polityczną i społeczną, ale także względami etycznymi. Mimo to, istnieje grupa firm, które nadal prowadzą działalność w Rosji, często spotykając się z krytyką i zarzutami o wspieranie agresywnego reżimu. Analiza tej sytuacji jest złożona i obejmuje różnorodne motywacje oraz konsekwencje.

Branże, w których wciąż obecne są zachodnie firmy

Nie wszystkie sektory gospodarki rosyjskiej doświadczyły tak samo silnego odpływu zachodnich inwestorów. W niektórych branżach, ze względu na specyfikę działalności lub brak łatwych zamienników, obecność zagranicznych firm jest nadal zauważalna. Dotyczy to przede wszystkim:

• Sektora spożywczego i napojów: Firmy produkujące żywność, napoje, a także artykuły higieny osobistej często utrzymują swoją działalność ze względu na stałe zapotrzebowanie konsumentów na podstawowe produkty. Argumentem za pozostaniem jest często troska o bezpieczeństwo żywnościowe ludności cywilnej oraz potencjalne ryzyko utraty marki i pozycji rynkowej w przypadku nagłego wycofania.
• Handlu detalicznego: Niektóre sieci handlowe, zwłaszcza te oferujące towary codziennego użytku, kontynuują swoją działalność.
• Sektora farmaceutycznego i medycznego: Firmy z tej branży często podkreślają swoje zobowiązanie do zapewnienia dostępu do leków i sprzętu medycznego, co jest kluczowe dla zdrowia publicznego.
• Sektora energetycznego: Choć wiele kluczowych projektów zostało zamrożonych lub sprzedanych, pewne podmioty nadal posiadają udziały lub prowadzą ograniczoną działalność w Rosji, często w kontekście kontraktów długoterminowych lub dostaw surowców.

Konkretne przykłady firm

Choć lista firm ulega ciągłym zmianom, w różnych okresach odnotowywano obecność takich gigantów jak Nestlé, PepsiCo, Danone, Unilever, Procter & Gamble, IKEA (choć z ograniczonym działaniem), Marriott International, Hilton Worldwide, czy TotalEnergies. Każda z tych firm tłumaczy swoją obecność na swój sposób, często podkreślając ograniczenie działalności do podstawowych produktów lub usług, lub też tłumacząc ją klauzulami kontraktowymi czy brakiem możliwości sprzedaży aktywów bez znaczących strat.

Motywacje utrzymania działalności w Rosji

Decyzja o pozostaniu na rosyjskim rynku, mimo globalnej presji, jest zazwyczaj wynikiem złożonych kalkulacji. Główne motywacje to:

• Finansowe straty: Gwałtowne wycofanie się z tak dużego rynku wiązałoby się z ogromnymi stratami finansowymi, obejmującymi utratę zainwestowanego kapitału, koszty związane z likwidacją działalności, a także utratę przyszłych zysków.
• Zobowiązania wobec pracowników i partnerów: Firmy często powołują się na potrzebę ochrony miejsc pracy swoich rosyjskich pracowników oraz na wypełnianie zobowiązań wobec lokalnych dostawców i partnerów biznesowych.
• Utrata pozycji rynkowej: Wycofanie się z rynku oznacza oddanie go konkurencji, często tej lokalnej lub pochodzącej z krajów, które nie nałożyły sankcji. Odzyskanie utraconej pozycji po ewentualnym powrocie byłoby niezwykle trudne i kosztowne.
• Brak możliwości sprzedaży aktywów: W niektórych przypadkach sprzedaż rosyjskich aktywów jest prawnie lub praktycznie niemożliwa, lub jej warunki są niekorzystne.

Argumenty etyczne i społeczne

Część firm, które zdecydowały się pozostać, stara się łagodzić negatywny odbiór swojej działalności, podkreślając ograniczenie zakresu operacji do niezbędnego minimum, zaprzestanie nowych inwestycji, czy też kierowanie zysków na cele charytatywne lub pomoc humanitarną. Jednak te działania często nie są wystarczające, aby zaspokoić oczekiwania społeczne i polityczne.

Krytyka i konsekwencje

Obecność zachodnich firm w Rosji budzi silną krytykę ze strony rządów, organizacji pozarządowych i opinii publicznej. Zarzuty dotyczą między innymi:

• Finansowania reżimu: Nawet pośrednie płacenie podatków do rosyjskiego budżetu jest postrzegane jako wsparcie dla aparatu państwowego odpowiedzialnego za agresję.
• Moralnej dwuznaczności: Kontynuowanie działalności biznesowej w kraju prowadzącym wojnę jest dla wielu nie do pogodzenia z wartościami etycznymi.
• Podwójnych standardów: Firmy, które głośno potępiały agresję, ale jednocześnie nie wycofały się z Rosji, są oskarżane o hipokryzję.

Konsekwencje utrzymywania działalności w Rosji mogą być dotkliwe. Obejmują one utratę reputacji, bojkot konsumencki, problemy z pozyskiwaniem kapitału czy trudności we współpracy z partnerami z innych krajów. Wiele firm, które pozostały, doświadcza spadku zaufania i negatywnych komentarzy w mediach społecznościowych, co może mieć długoterminowy wpływ na ich wizerunek globalny.

Perspektywy na przyszłość

Sytuacja zachodnich firm w Rosji jest dynamiczna. Presja polityczna i społeczna nadal trwa, a wiele z tych firm znajduje się pod stałą obserwacją. Możliwe jest, że w przyszłości kolejne podmioty zdecydują się na wycofanie, zwłaszcza w obliczu pogarszającej się sytuacji gospodarczej w Rosji lub zaostrzenia międzynarodowych sankcji. Jednocześnie, niektóre firmy mogą próbować przetrwać, licząc na zmianę sytuacji politycznej lub długoterminowe korzyści.