Choroba zwyrodnieniowa stawów, znana również jako artroza, jest przewlekłym schorzeniem, które dotyka miliony ludzi na całym świecie. Charakteryzuje się stopniowym niszczeniem chrząstki stawowej, co prowadzi do bólu, sztywności i ograniczenia ruchomości. Zrozumienie mechanizmów tej choroby jest kluczowe dla skutecznego zapobiegania i leczenia.

Zrozumienie mechanizmu powstawania choroby zwyrodnieniowej stawów

Chrząstka stawowa to gładka, elastyczna tkanka pokrywająca końce kości w stawach. Jej główną funkcją jest amortyzacja i zapewnienie płynnego ruchu. W chorobie zwyrodnieniowej stawów dochodzi do stopniowego zużycia i utraty chrząstki. Proces ten może być inicjowany przez różne czynniki, ale ostatecznie prowadzi do zmian zwyrodnieniowych w całym stawie, w tym do przerostu kości (tworzenia się osteofitów, czyli tzw. „dziobów kostnych”) oraz zmian w błonie maziowej i więzadłach. W zaawansowanych stadiach chrząstka może zostać całkowicie zniszczona, co powoduje bezpośredni kontakt kości i prowadzi do silnego bólu oraz stanu zapalnego.

Główne przyczyny i czynniki ryzyka

Rozwój choroby zwyrodnieniowej stawów jest zazwyczaj wieloczynnikowy. Do głównych przyczyn i czynników ryzyka zaliczamy:

• Wiek: Ryzyko zachorowania znacząco wzrasta wraz z wiekiem, ponieważ naturalne procesy starzenia wpływają na kondycję chrząstki.
• Nadwaga i otyłość: Dodatkowe kilogramy obciążają stawy, zwłaszcza te przenoszące ciężar ciała, takie jak stawy biodrowe, kolanowe i skokowe. Otyłość jest jednym z najistotniejszych czynników ryzyka rozwoju artrozy kolan i bioder.
• Urazy stawów: Wcześniejsze urazy, takie jak złamania, skręcenia czy uszkodzenia więzadeł, mogą przyspieszyć proces zwyrodnieniowy w danym stawie.
• Genetyka: Predyspozycje genetyczne mogą zwiększać podatność na rozwój choroby.
• Nadmierne obciążenie stawów: Praca fizyczna wymagająca powtarzalnych ruchów lub długotrwałego obciążania stawów, a także intensywny wysiłek fizyczny bez odpowiedniej regeneracji, mogą przyczyniać się do rozwoju artrozy.
• Choroby współistniejące: Niektóre choroby, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów, dna moczanowa czy choroby metaboliczne, mogą zwiększać ryzyko rozwoju choroby zwyrodnieniowej.

Objawy choroby zwyrodnieniowej stawów

Objawy choroby zwyrodnieniowej stawów zazwyczaj rozwijają się stopniowo i mogą obejmować:

• Ból stawu: Jest to najczęstszy i najbardziej uciążliwy objaw. Ból często nasila się podczas ruchu i zmniejsza w spoczynku, ale w zaawansowanych stadiach może być obecny również w nocy.
• Sztywność stawów: Szczególnie odczuwalna po okresach bezruchu, na przykład rano po przebudzeniu. Sztywność poranna zwykle ustępuje po kilkunastu minutach aktywacji stawu.
• Ograniczenie ruchomości: Z czasem staw może tracić swoją pełną amplitudę ruchu, co utrudnia codzienne czynności.
• Trzeszczenia lub przeskakiwanie w stawie: Pacjenci często opisują dźwięki towarzyszące ruchom stawu, które są spowodowane nierówną powierzchnią chrząstki i obecnością osteofitów.
• Obrzęk stawu: W niektórych przypadkach staw może być lekko opuchnięty, zwłaszcza po większym wysiłku.
• Deformacja stawu: W zaawansowanych stadiach może dojść do widocznych zmian w kształcie stawu.

Diagnostyka i metody leczenia

Diagnostyka choroby zwyrodnieniowej stawów opiera się na połączeniu wywiadu lekarskiego, badania fizykalnego oraz badań obrazowych. Kluczowe są:

• Wywiad lekarski: Lekarz pyta o charakter bólu, jego lokalizację, nasilenie, czynniki nasilające i łagodzące, a także o historię urazów i chorób współistniejących.
• Badanie fizykalne: Ocena zakresu ruchu w stawie, obecności obrzęku, tkliwości i ewentualnych deformacji.
• Badania obrazowe:
  • Rentgen (RTG): Jest podstawowym badaniem pozwalającym ocenić stan chrząstki (pośrednio, poprzez szerokość szpary stawowej), obecność osteofitów i zmiany w kościach.
  • Rezonans magnetyczny (MRI): Pozwala na bardziej szczegółową ocenę tkanek miękkich, w tym chrząstki, więzadeł i błony maziowej, i jest często stosowany w przypadkach wątpliwości diagnostycznych lub przed planowanym leczeniem operacyjnym.
  • Tomografia komputerowa (TK): Może być pomocna w ocenie zmian kostnych.

Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów ma na celu złagodzenie bólu, poprawę funkcji stawu i spowolnienie postępu choroby. Stosuje się metody:

• Niefarmakologiczne:
  • Edukacja pacjenta: Zrozumienie choroby i jej mechanizmów jest podstawą.
  • Zmiana stylu życia: Redukcja masy ciała, unikanie nadmiernego obciążania stawów.
  • Fizjoterapia: Ćwiczenia wzmacniające mięśnie wokół stawu, poprawiające zakres ruchu i stabilność. Fizykoterapia obejmuje również zabiegi takie jak krioterapia, elektroterapia czy laseroterapia.
  • Terapia zajęciowa: Dostosowanie codziennych czynności do możliwości organizmu.
  • Ortezy i pomoce ortopedyczne: Kule, laski, stabilizatory mogą odciążać chore stawy.
• Farmakologiczne:
  • Leki przeciwbólowe: Paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – doustne lub miejscowe.
  • Chondroprotektory: Preparaty zawierające glukozaminę i chondroitynę, których skuteczność jest jednak przedmiotem dyskusji.
  • Zastrzyki dostawowe: Kwas hialuronowy (wiskosuplementacja) może poprawić poślizg w stawie, a kortykosteroidy działają przeciwzapalnie, ale ich długotrwałe stosowanie jest ograniczone.
• Chirurgiczne:
  • Artroskopia: Minimalnie inwazyjne zabiegi mające na celu usunięcie wolnych ciałek chrzęstnych lub wygładzenie powierzchni stawowych.
  • Osteotomia: Korekcyjne przecięcie kości w celu odciążenia uszkodzonego stawu.
  • Endoprotezoplastyka: Wymiana uszkodzonego stawu na sztuczną protezę, najczęściej stawu biodrowego lub kolanowego. Jest to metoda stosowana w zaawansowanych stadiach choroby, gdy inne metody leczenia okazują się nieskuteczne.

Zapobieganie i profilaktyka

Chociaż nie można całkowicie wyeliminować ryzyka rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów, istnieją skuteczne metody zapobiegania i profilaktyki:

• Utrzymanie prawidłowej masy ciała: Regularna aktywność fizyczna i zdrowa dieta są kluczowe.
• Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna: Ćwiczenia wzmacniające mięśnie i poprawiające elastyczność są bardzo ważne. Zalecane są ćwiczenia o niskim wpływie na stawy, takie jak pływanie, jazda na rowerze czy spacery.
• Unikanie nadmiernego obciążania stawów: Stosowanie prawidłowej techniki podczas podnoszenia ciężarów, robienie przerw w pracy fizycznej.
• Szybkie leczenie urazów: W przypadku kontuzji stawów należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza i przestrzegać zaleceń dotyczących rehabilitacji.
• Zdrowa dieta: Dieta bogata w antyoksydanty i składniki odżywcze wspiera zdrowie tkanki chrzęstnej.

Choroba zwyrodnieniowa stawów jest poważnym schorzeniem, które może znacząco wpłynąć na jakość życia. Wczesna diagnostyka, odpowiednie leczenie i proaktywne podejście do profilaktyki są kluczowe w walce z tą chorobą.